Kuşların tüyleri, hayvanların sahip olduğu ve çıplak gözle görülebilen özellikler arasında en çarpıcı şekilde değişkenlik gösterenlerden biridir. Benekler, çizgiler, lekeler ve bunların karmaşık birle..

Kuşların tüyleri, hayvanların sahip olduğu ve çıplak gözle görülebilen özellikler arasında en çarpıcı şekilde değişkenlik gösterenlerden biridir. Benekler, çizgiler, lekeler ve bunların karmaşık birleşimlerinden oluşan desenler taşıyan kuş tüyleri, tüm o renk tonlarını ve şekilleri nasıl kazanıyor?

Kuşların neden renkli tüyleri olduğunu zaten biliyoruz. Çoğu kuş için tüy renkliliği, yaşadıkları çevrede yırtıcıların gözüne daha az çarpmalarını sağlayabiliyor. Örneğin “çayır papağanı” adıyla da bilinen muhabbet kuşları, doğada Avustralya’nın yemyeşil çayırlarında yaşar ve orijinal renkleri çimen yeşilidir. Bu, doğal seçilim yolu ile kazanılmış bir renk örneğidir. Bazı kuşların renkleri de, onlara daha fazla çiftleşme şansı tanır; dolayısıyla cinsel seçilim yolu ile kazanılmış oldukları tahmin edilebilir. Yanıtlanması gereken asıl soru ise tüm bu özelliklerin hücresel düzeyde nasıl üretildikleridir; yani “neden”e ek olarak “nasıl”ı anlamamız gerekiyor.

Şikago Üniversitesi’nden Dr. Ismael Galván liderliğinde bir araştırma ekibi, kuşların karmaşık tüy desenlerinde ne tür pigmentler olduğunu bulmak için kuş tüyü renkliliği üzerinde çalışıyor. Ekip, Physiological and Biochemical Zoology dergisinde yayımladıkları bir makalede, 9.000 kuş türünün tüy desenlerinin oluşumunda pigmentlerin rolünü açıkladı. Tüy renkliliği temelde iki tip pigment sayesinde oluşuyor: Melaninler ve karotenoidler. Melaninlerin ürettiği renkler siyah, gri, kahverengi ve turuncu tonları iken, karotenoidler daha parlak renk tonları üretmek için özelleşmiş tüy yapıları tarafından kullanılıyor.

Kuşlar, karotenoidleri kendi kendilerine üretemiyorlar. Parlak renkli tüylere sahip olabilmeleri için kuşların mutlaka bu pigmentleri içeren yiyecek maddeleri almaları gerekiyor. Böylece karotenoidler kuşların kan dolaşımına katılıp, tüy foliküllerine ulaşabiliyor. Kuşların bedenlerinde karotenoidleri sentezleme ve depolama için doğrudan hücresel kontrol bulunmuyor. Özelleşmiş tüy yapıları için de vücuda alınan özelleşmiş hücrelerce düzenlenmemiş karotenoidlere bir mekanizma ile tepki veren herhangi bir kontrol yok.

Öte yandan melaninler kuşların vücudunda sentezleniyor. Bu sentezleme işlemini gerçekleştiren hücrelere “melanosit” adı veriliyor. Pigmentasyonun ince bir şekilde kontrolünü gerçekleştirmek için melanositler tüy folikülleri ile ortaklaşa çalışır. Kuş renkliliği üzerine yapılan araştırmalarda genellikle karotenoidlere odaklanılmakla beraber, Dr. Galván ve ekibi kuş vücudunun hücresel düzeyde doğrudan kontrol ettiği tek pigmentsel elemanın kesinlikle mekaninler olup olmadığını sınayan ilk grup oldu.

“Farklı pigmentlerin ve yapıların, tüylerde farklı tip renkler ürettiğini önceden bilerek, mevcut kuş türlerinin hepsinin tüy görünüşlerini inceledik ve içerdikleri renk parçalarının melaninler tarafından mı, yoksa başka pigmentsel elemanlar tarafından mı üretildiğini belirledik. Ayrıca, tüyde kesintisiz olarak ikiden fazla kez karşılaşılan iki ya da daha fazla ayrıştırılamayan renk kombinasyonu ile oluşan desenler olarak tanımladığımız karmaşık oldukları söylenebilecek tüy desenlerini belirledik,” diyor Galván.

Ekip, incelenen türlerin yaklaşık %32’sinin karmaşık tüy desenine sahip olduğunu ve bu karmaşık desenlerin büyük bölümünün (%98) karotenoidlerce değil, melaninlerce üretildiğini buldu. Benzetimsel olarak, eğer kuşlar ressam olsalardı, karotenoidleri büyük bir fırçayla renk parçaları boyamak için kullanır ve melaninlerle de ince ayrıntılı desenleri çizerlerdi.

Tabi bu kuralın istisnası olan bazı kuşlar da var. Üç farklı kuş ailesinin üyeleri olan bu 53 kuş türünün, melaninler olmadan karmaşık tüy desenlerine sahip olduğu saptandı. Meyve kumrularının, kotingaların ve bir leylek türünün alışılmadık desenleri, anlaşılan o ki, besinlerle aldıkları karotenoidlerin metabolik modifikasyonları ile oluşuyor. 

Kıymetli kardeşimiz,

Dünyası en geniş, sahası en vâsi olan bir mahlûk da kuştur. Gökyüzünün tüm derinlikleri, yeryüzünün de gene tüm serinlikleri kuşundur. Hürriyeti hudutsuz, istifâde sahası sonsuzdur.

İşte böylesine geniş ve derin dünyalı bir varlığı alıp da avuç içi kadar dar bir kafese hapsetmek, bunca geniş dünyasından koparıp, burada can çekişir benzer biçimde bir hayata mahkûm etmek, herhalde insan akıl ve mantığıyla da bağdaşmamakta, beşer şefkati dahi bunu mâkul görmemektedir.

Ek olarak böylesine geniş yaşamı olan bir kuşu, bu kadarcık dar bir kafese hapsetmenin belli bir faydası, meşrû bir neticesi de yoktur. Bir tek sahibinin şahsen duyduğu zevk, ferden hissettiği lezzettir.

Gariptir ki, bu zevk ve lezzet, geniş dünyasından koparılıp hapse atılan kuşcağızın feryad ü figanından alınmakta, onun âdeta firaklı ağlamasından duyulmaktadır. Bir kısım canlıların ıstırabından zevk almak benzer biçimde bir lezzettir bu. İşte bu yüzden İmam-ı Birgivî Hazretleri, kafeste kuş hapsedip, onunla eğlenmeyi günahlardan saymış, âfâtlar içinde zikretmiştir.

Sadece, sâdece kafeste yaşayabilen, kafes haricinde yaşama alışkanlığı bulunmayan dar sahalı kuşların kafeste beslenip bakılmasında sakınca görmemiştir.

Belli başlı bir yarar elde etmek için beslenen kuşlarda da sakınca olmadığı izah edilmiştir. Avlanmak için beslenen kuş benzer biçimde. Bâzılarının bir hastalık hâline getirerek besledikleri güvercinler ise, faydasız bir işle iştigalden başka bir şey olmadığından mekruh sayılmıştır. Hattâ, bâzı eserlerde sâdece eğlence olsun için güvercin besleyip, kuşla oynamanın fakirliğe sebep olacağı da kaydedilmiştir.

Halife Hazret-i Osman (ra) zamanında Medine’de güvercin merakı alıp yürüdüğünden bahsedilince, durumu tahkik ettiren Hazret-i Osman, derhal yasak koymuş, güvercinle uğraşmayı faydasız işle yararlı zamanı imha etmek olarak izah ederek, vakit israfçılarını cezalandırmıştır.

Ufak evlatların kısa bir vakit kuşla eğlenip oynamaları bundan ayrı tutulmuştur.Hemen hemen kuş denen cinsin hususiyetlerini ilk kere görüp hayrete düşen konuşma devresi evlatlarının bu hâli, bir vakit israfı sayılmamıştır. Bu mahlûku öğrenip tanıma fırsatı olarak görülmüştür. Bunun şartı da eziyet ettirmemek, hayvanın ıstırap çekmesine sebep olmamaktır.

Kafeste beslenen kuşun, ciddi bir yarar getirmediğinden dolayı mekruh oluşundan olacak ki, yumurta meydana getiren tavuğu hapsedip, bekletmenin câiz ve uygun olduğu da aynı bahiste kaydedilmiştir. Zira bunda bir yarar vardır.

Nitekim ev haricinde av köpeği beslemek, bağ ve bahçeyi bekleyen köpeklere bakmak da câiz görülmüş, sadece hiçbir faydası olmayan süs köpekleriyle meşgul olup ev içine almak ise haram kılınmıştır.

Cenab-ı Hak tüm mahlûkatı insanoğlunun emrine vermiştir. Kâinatta Tanrı’ın yarattığı her varlık ya bizzat yada dolaylı olarak insana hizmet etmektedir. İnsana düşen de bu varlıklardan Yaratıcısının gösterdiği ölçüler çerçevesinde istifade etmektir.

İnsan yeryüzünün halifesi olarak yaratıldığından, sair varlıklarda tasarrufa yetkili kılınmıştır. İhtiyacı olduğunda bitkilerin ve ağaçların meyvelerini alıp yediği benzer biçimde, hayvanların da et, süt, yün ve deri benzer biçimde nimetlerinden faydalanmaktadır. Hattâ yeterli hayvanlardan daha başka maksatlarla da istifade etmektedir. Kediler, zararı olan haşerelere karşı evin bekçisi olduğu benzer biçimde, köpekler de hırsız ve yırtıcı hayvanlara karşı sürülerin bekçiliğini yapmaktadır.

Kuşların bir kısmı mevsiminde avlanarak yenildiği benzer biçimde, bazıları insan yaşamını ses ve süsüyle renklendirmektedir. Bülbül, kanarya benzer biçimde kuşların ses ve görüntüleri insan zevkini okşamaktadır.
Hayvanların insan hayatıyla olan bu yakınlığı içindir ki, Kur’ân’da birçok sûrenin adı hayvan isimlerinden seçilmiştir; Bakara (inek), En’am (davar), Nahl (arı), Ankebût (örümcek), Fil, Neml (karınca) sureleri…

Şu âyet-i kerime de insanoğlunun hayvanlardan istifade etmesine açıkça işaret etmektedir:

“Hayvanları da O yarattı. Onlardan sizin için ısıtıcı (şeyler) ve birçok faydalar vardır. Onlardan bir kısmını da yersiniz. Sizin için onlarda ek olarak akşamleyin getirirken, sabahleyin salıverirken bir güzellik (bir zevk) vardır. Atları, katırları ve merkepleri binmeniz ve süslenmeniz için (yarattı). Tanrı şu anda bilemeyeceğiniz daha nice (nakil vasıtaları) yaratır.”1

Görüldüğü benzer biçimde hayvanlar insanların hizmetine verilmiş, onlara hem bir binek, hem bir besin, hem de eğlendirecek, tanışıklık edecek bir süs olma vasfı verilmiştir.

Bu izahlar ışığında bülbül, muhabbet kuşu ve kanarya benzer biçimde kuşların kafeslerde beslenmesinin ve evde süs olarak bulundurulmasının bir mahzuru yoktur. Sakınca, hayvanlara zulmedildiği noktada kendini gösterir. Şu sebeple canlılara eziyet etmemek, acıma ve şefkat etmek dinimizin bir gereğidir. Kafeste yaşamaya alışmış kafes kuşlarını beslemek ise onlara bir zulüm sayılmaz.

Nitekim bununla alâkalı bir hadiseye Asr-ı Mutluluk’te rastlıyoruz. Şöyleki ki:

Peygamber Efendimiz (a.s.m.) hizmetinde bulunan Enes bin Malik’in annesinin evine ara sıra giderlerdi. Hz. Enes’in minik kardeşi Umeyr’in bir kuşu vardı. Peygamber Efendimiz (a.s.m.) çocuğun gönlünü hoş etmek için “Kuşcağız ne oldu?” diye lâtife ederdi.2

Bu hadiseden de anlıyoruz ki, kuşu hapsetmek caiz olmasaydı, Peygamber Efendimiz (a.s.m.) ne olursa olsun onun özgür bırakılmasını emredip, bu fiili yasaklayacaktı.

Bununla birlikte, kuş dahil, hiçbir canlıya eziyet etmemek icap ettiğini ve yaşam denilen en kıymetli sermayeyi inanç hakikatleri ile meşguliyet ve tefekkür benzer biçimde daha ciddî ve semereli meşguliyetlerle geçirmek, bu hakikatlere zarar verecek malâyani şeylerden kaçınmak lâzım geldiğini de unutmamak lâzımdır. Ek olarak, domuz haricinde tüm hayvanların alınıp satılması caiz görülmüştür.3