GİRİŞ
Tippler ırkı güvercin için performans uzun süre havada kalmasıdır. Avrupa’da uzun gün uçuşlarında 20 saatin üzerinde havada kalan “filolar” bulunmaktadır. Performans yönünde bir ıslah, daha basit bir ifadeyle, “yüksek performanslı” kuşların seçilerek bunların damızlıkta kullanılmaları, konu hakkında hem teorik bilgi hem de tecrübe gerektirir. Renk gibi yalnızca birkaç gen yerinden “idare edilen” özelliklerde (bunlara monogenik özellikler diyoruz) sonuca ulaşmak nispeten kolaydır (elbette olanaksız bir renk yada renk kombinasyonunu hedeflemiyorsak). Ancak performansa geldiğimizde çok gen yeri tarafından “idare edilen” özellikler arasındadır (poligenik özellikler) ve “en iyiyi” bulmak daha zordur. Neden ? Uzun süre havada kalma özelliğini analiz edersek bunu daha iyi anlayabiliriz:
1. Enerji depolama yeteneği,
a. Yüksek yem değerlendirme etkinliği,
b. Etkin ve verimli bir enerji metabolizması,
2. Enerjiyi tasarrufu yeteneği,
a. Uçuş stili (kanat çırpma),
b. Uygun hava akımlarını kullanabilme,
c. Hava akımlarına uyum sağlama,
3. İyi bir yön bulma kabiliyeti
Yukarıda sayılanlar bir güvercinin uzun süre havada kalabilmesinin ön koşullarıdır. Ancak bu anlamda Posta ve Tippler güvercinleri benzerlik gösterseler de farklı oldukları önemli noktalar bulunmaktadır. Örneğin Posta güvercini süratli ve kümesine bir an önce girmeye istekli olmalıdır. Buna karşın Tiplerlerden sürat istenmez ve zaten kümeslerinin bulunduğu yerde uçtukları için kümese dönmeye de istekli olmamalıdırlar. Diğer bir fark Posta güvercini tek başına da kalsa yoluna devam etmelidir. Hatta mümkünse “filodan” hızlı bir şekilde kopmalıdır. Buna karşın Tipplerler filoya sıkı sıkıya bağlı kalmalıdırlar.Tippler performansına odaklanırsak, görüldüğü gibi yukarıda sayılanlar havada uzun süre kalmanın bileşenleridir. Uzun süre havada kalmaya ilişkin bileşenlerin ağırlıkları konusunda ise bu güne değin yeterli derecede gözlem olmadığını düşünüyorum. Bu nedenle damızlık bir kuş için tek değerlendirme ölçütü yarışmalarda uçtuğu süreçte yaptığı dereceleridir. Öyleyse iyi bir damızlık nasıl olmalıdır ?
1. Yavruluğunda, çevreyi yeterince gördükten sonra salındığında, “yeterince” dolandıktan sonra evini kolayca bulabilmiş olmalıdır.
2. Mümkün olduğunca ilk kez evini bulduktan sonraki uçuşlarında çevreyi görmek için kapatıldığı “sepetin” bulunduğu yer dışında başka yere konmamış olmalıdır.
3. Filoya sıkı sıkıya bağlanan bir kuş olmalıdır.
4. Başıboşluk yapmamalı, asla filoyu terk etmemelidir.
5. Cinsel açıdan en kızgın olduğu dönemde dahi kuşları aşağıya çeken olmamalıdır.
6. Havada sakin olmalı, zararsız yabani kuşlardan çekinmemelidir.
7. Belli bir süre sonunda da pırıltı verildiğinde sorunsuzca inmeli ve kümese girmelidir.
8. Sağlıklı olmalıdır.
9. Çiftleşmeye ve ebeveynliğe uygun olmalıdır.
10. Akrabaları arasında “top” (çok iyi) sayılan ne kadar fazla kuş varsa o kadar iyidir.
11. Yukarıdaki özelliklere sahip bir kuş ne denli yaşlı olursa damızlık olarak o denli değerlidir.
Zorunluluk olmadıkça havada görmediğiniz bir kuşu damızlıkta kullanmayınız. Zorunluluk dediğimiz ise, örneğin başkasının kuşlarından edinip kan katma durumunda olabilir yada takip ettiğiniz bir soydan elinizde riske atamayacağınız sayıda kuş kalması durumu da olabilir.
ISLAH YÖNTEMLERİ
Aile, Hat, Soy Takibi
Yakın kandan ancak akrabalık anlamında birbirlerine mümkün olduğunca uzak kuşların çiftleştirilmesidir. Bu yöntemin avantajı yetiştirdiğiniz kuşların özelliklerini iyi bilmeniz demektir. Dolayısıyla bir süre sonra aile, soy yada hat içerisinde “iş” yapacak hayvanları kolayca seçebilirsiniz. Dezavantajı ise ister istemez akrabalı yetişme katsayısının artmasıdır. Peki bu ne anlama gelir ?
Akrabalı yetiştirme
Aslında akrabalı yetiştirme de bir ıslah yöntemidir. Ancak önce sakıncalarından bahsedelim. Akrabalı yetişme katsayısının artmasıyla, yani çiftleştireceğiniz kuşlar arasındaki akrabalığın yakınlaşmasıyla yavruların başta yaşama güçleri ile üreme yetenekleri olmak üzere genellikle birçok özelliklerinde gerileme beklenir. Bu nedenle uzun süreli akrabalı yetişme sonrasında akraba olmayan kuşların soya sokulması gerekebilir.Ancak akrabalı yetiştirme çok iyi kuşların genlerinin yavrularda toplanması amacıyla da kullanılabilir. Örneğin “top” bir ana oğluna verilir ve çıkan erkek yavru tekrar anaya verilir. Böylece anadaki iyi genlerin yavrularda bir araya getirilmesi amaçlanır.Akrabalı yetişme sisteminde bazen “kötü genlere” sahip olan kuşlar da ayıklanabilir. Bu durumlarda akrabalı yetişme katsayısı arttıkça kuşlar deyim yerindeyse “saflaşır”.
Akrabalar Dışı Yetiştirme
Akraba olmayan kuşların birbirleriyle çiftleştirilerek damızlık olarak kullanılmasıdır. En önemli avantajı akrabalı yetiştirmenin “kötü” etkisinden korunursunuz. Ancak her bir çiftleşme piyangoya eşdeğerdir. Birbirleriyle alakasız bir populasyona sahip olmanız demek bunların birbirlerine uyumları konusunda da sorunlarınız olur anlamına gelebilir.
Melez Azmanlığı
Melez her ne kadar ırklar arasındaki çiftleşmelerden elde edilen bireylere denirse de aynı ırk içerisinde farklı ailelerden, soylardan yada hatlardan gelen bireylerin çiftleşmesinden elde edilen bireyler için de bazen kullanılmaktadır. Melez azmanlığı, birbiriyle akraba olmayan bireylerin çiftleştirilmesi sonucu meydana gelen yavrunun, istenen özellikler bakımından ana ve babadan daha üstün olmasıdır. Bu durumun görülme olasılığı ana ve baba birbirinden ne denli uzak genetik altyapıya sahipse o denli artmaktadır. Özellikle akrabalı yetiştirilen aile, hat veya soylar arası çiftleştirmelerde görülme olasılığı artmaktadır. Bu konu altında önerilebilinecek siz bir hat takip edin, ancak uçurmak (yarıştırmak) için sizin kuşlarınızla akraba olmayan başka kümeslerden elde edeceğiniz kuşları kendi kuşlarınızla eşleştirin. Elde edilen yavruları yalnızca uçurmak için kullanın, bu kuşlardan yavru almayın.
“Kan Katma”
Akrabalı yetiştirme başlığı altında aile, hat, soy takibinden kaynaklanabilecek akrabalı yetişmenin bazı sorunlar yaratabileceğini, dolayısıyla kuşlarınızla akraba olmayan damızlıklar bulup çiftleştirmeniz gerekebilir demiştik. Buna “kan katma” adını veriyoruz. Bu konudaki önerim kuşlarınızın akrabası olmayan kuşlarla çiftleştirdiğinizde elde edeceğiniz ilk kuşak yavruların performansına bakıp erken karar vermeyin. Bu yavruları tekrar kendi kuşlarınızla çiftleştirin ve bunlardan elde edeceğiniz yavruları test edin. Kesinlikle takip ettiğiniz ve özelliklerini bildiğiniz aile, soy veya hattınızı bozmayın. Onlarla da devam edin. Ne zaman ki “kan kattığınız” kuşlardan emin oldunuz o zaman bu “kanı” tüm sürünüze yayabilirsiniz.
ÇİFTLEŞTİRME YÖNTEMLERİ
Serbest Çiftleştirme
Serbest çiftleştirme, damızlık olarak belirlediğiniz kuşlarınızı erkekli dişili bir araya kapatıp, eşlerin tamamen şansa bağlı oluşmasına dayanan bir yöntemdir. Siz “iyi” kuşlarınızı seçersiniz, geri kalan kısmını “doğaya” bırakırsınız. Bu durumda “çok iyi” ile “orta iyi” çiftleşebilir ve ortalamada “iyi” kuşlar elde edilebilir. Ancak dezavantajı birbirine uymayabilecek kuşların da eş olabilmesidir. Örneğin sürekli yüksekte (görünmez) uçmaya meyilli iki kuşun çiftleşmesi durumunda yavrular uzun süre görünmez yükseklikte kalabilirler. Bildiğiniz gibi Tippler yarışmalarında bu durum istenmez. Tam tersi de olabilir elbette.
Planlı Çiftleştirme
Planlı çiftleştirme birbirleriyle çiftleşecek erkek ve dişileri bizim belirlememiz demektir. Genellikle iyinin iyiyle çiftleştirilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Ancak iyinin iyiyle çiftleştirilmesi demek nispeten kötünün kötüye kalması anlamına gelebilir. Bu durumda ortalama “iyinin” altına düşebilir. Dolayısıyla planlı çiftleştirmede daha çok birbiriyle uyabilecek, daha doğru bir ifade ile birbirlerini tamamlayacak kuşların çiftleştirilmesi gerekir. Yüksek uçucu alçak uçucu ile, filoya sıkı sıkıya bağlı kuşla biraz gevşek kuş, pırıltı verildiğinde sorunsuz kümese gelen ile sorunu olabilen kuşların çiftleştirilmesi gibi.
SONUÇ
Güvercin yetiştiriciliği gibi bir hobinin de “sanat” olduğunu her zaman dillendirmişimdir. “Doğalı” şekillendirme sanatı diyebiliriz buna. Ancak her sanatçı gibi yaptığımız sanatın altyapısını oluşturan bazı temel bilgilere ihtiyacımız bulunmaktadır. Bizim hobimizde bunlar biyoloji, yetiştirme bilgisi, sağlık bilgisi ve iklim bilgisi gibi konulardır. Elbette bu bilgiler yeterli değildir. Saydığımız konular kadar önemli olan bizlerin kuşlarımızı anlama “yeteneğidir”. Yine sohbetlerde dile getiririm. Eski ustalar vardır (Tippler konusunda olmasa da, Ülkemizde eskiden bu yana yetiştirilen ırkları yetiştiren). Bu ustaları parmakla gösteririz, çünkü bu ustaların kuşları anlama sezgisi çok güçlüdür. Eğer bu ustalar temel bazı teorik bilgileri de buna eklemiş olsalarmış önlerinde durmak mümkün olmazmış.
